Co to są normy żywienia?

Normy żywienia są to standardy określające ilość energii i składników odżywczych, które, zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, są wystarczające dla zaspokojenia potrzeb żywieniowych wszystkich zdrowych osób w danej populacji. Normy te w postaci zaleceń żywieniowych odnoszą się do średniego zapotrzebowania populacji, z uwzględnieniem różnic wiekowych, płci, aktywności fizycznej, wagi oraz stanu fizjologicznego

Co zakładają normy żywieniowe?

Normy żywienia określają ile i jakie składniki odżywcze powinny być dostarczane dziennie w racji pokarmowej, aby dzieci i młodzież prawidłowo rosły i rozwijały się, a ludzie dorośli zachowali pełnię sił żywotnych i zdrowie. Ilości dostarczanych składników pokarmowych powinny być takie, aby nie powstawały choroby z niedoborów, a jednocześnie, aby uniknąć niekorzystnego nadmiaru poszczególnych składników. Składniki odżywcze, dla których ustalono dobowe zapotrzebowanie, występują w różnych produktach spożywczych i przyjmuje się, że gdy racja pokarmowa pokryje zapotrzebowanie na składniki normowane, to będzie także pokryte zapotrzebowanie na składniki nienormowane. Dzienne normy żywienia znalazły zastosowanie w ocenie jakości żywienia poszczególnych grup ludzi, w ustaleniu wytycznych prawidłowego żywienia oraz w sterowaniu gospodarki żywnościowej kraju.

Rodzaje norm żywienia

Wśród rodzajów norm żywienia wyróżnić można cztery, opracowane w ramach zalecanego referencyjnego spożycia, czyli Dietary Reference Intakes (DRI), przez Food and Nutrition Board, Institute of Medicine oraz State Canadian Organization for health “Health Canada. DRI obejmuje cztery podstawowe miary norm, określające różne poziomy spożycia:

• zalecane dzienne spożycie, czyli Recommended Dietary Allowances (RDA),

• najwyższy tolerowany poziom spożycia, czyli Upper Level (UL). średnie dzienne

• zapotrzebowanie grupy, czyli Estimated Average Requirement (EAR),

• wystarczające spożycie, czyli Adequate Intake (AI),

Polskie normy żywienia

Przy opracowywaniu zaktualizowanych norm w Polsce ustalono normy zapotrzebowania na energię, opierając się na EAR, zaś normy na niezbędne składniki odżywcze na podstawie EAR i RDA lub AI.

Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie w roku 1995 opracował polskie normy żywienia. Wartości zalecanego spożycia odpowiadały takiej ilości danego składnika odżywczego (w przeliczeniu na osobę/dobę), która pokrywać miała zapotrzebowanie każdej osoby w obrębie grupy, uwzględniając także osoby o szczególnie dużym zapotrzebowaniu. Ponadto zawierały większe rezerwy wystarczające do zaspokojenia potrzeb wynikających ze zwyczajów żywieniowych populacji. Wartości te uznano jako optymalne tzn. chroniące przed wystąpieniem niedoborów żywieniowych, a także mające znaczenie profilaktyczne w powstawaniu niektórych chorób cywilizacyjnych.

Przy interpretacji wyników badań dotyczących wartości odżywczej diety w określonych grupach populacyjnych zalecono, aby brać pod uwagę bezpieczny poziom spożycia norm żywienia. Założono standard, że odchylenia in minus i in plus 10% nie stanowią znaczącego zagrożenia dla zdrowia, ale mogą wskazywać na niekorzystne tendencje zwyczajów żywieniowych danej grupy.

Przykład norm dla kobiety zdrowej, niebędącej w okresie ciąży, ani laktacji.
Wiek: 30 lat, masa ciała: 62 kg, aktywność fizyczna: mała.

Normy ustalone na poziomie zalecanego spożycia podają wartości wyższe od norm bezpiecznych. Określają one taką ilość danego składnika w przeliczeniu na osobę/dobę, która pokrywa zapotrzebowanie indywidualne w obrębie grupy, w tym także osób o szczególnie dużym zapotrzebowaniu. Wartości marginesu bezpieczeństwa są wysokie: do 20% ponad zapotrzebowanie fizjologiczne. Pozwala to na zaspokojenie uzasadnionych zdrowotnie nawyków i zwyczajów żywieniowych, a często jest też wyrazem świadomej polityki żywieniowej. Normy zalecanego spożycia można także traktować jako wartości optymalne, które nie tylko chronią przed wystąpieniem niedoborów żywieniowych, ale także mają znaczenie zapobiegawcze w powstawaniu tzw. chorób cywilizacyjnych: miażdżycy, nadwagi, nadciśnienia tętniczego krwi. Prowadzi to do przedłużenia średniej długości życia populacji. Szczególną rolę odgrywają tu witaminy antyoksydacyjne (wit. C i E), niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), z mikroelementów – selen.

Normy zalecanego spożycia powinny być stosowane przy planowaniu wyżywienia. W omawianych normach znajdują się też zalecenia dla niemowląt do pierwszego roku życia. Przy ustalaniu zapotrzebowania na poszczególne składniki bierze się pod uwagę zapasy zmagazynowane w okresie życia płodowego (np. niski poziom żelaza, witaminy D), słabo rozwiniętą florę jelitową, co ma znaczenie przy ustalaniu normy na witaminę K), a także skład pokarmu kobiecego. Pokarm kobiecy zawiera małe ilości żelaza. Odnośnie witaminy D zostały opracowane specjalne zalecenia dla niemowląt i małych dzieci, uwzględniające podawanie preparatów farmakologicznych. Normy brytyjskie z 1991 r. zalecają podawanie profilaktycznie witaminy K wszystkim niemowlętom po urodzeniu. Pokarm kobiecy jest naturalnym i najlepszym sposobem żywienia niemowląt. Żywienie sztuczne stosuje się tylko z konieczności.

Dzienne (dobowe) normy na energię.

Źródłem energii dla ludzi i zwierząt jest pożywienie, a przede wszystkim zawarte w nim tłuszcze i węglowodany. Białko jest składnikiem budulcowym, chociaż przy przemianach w organizmie też wytwarza pewną ilość kalorii. Przy ustalaniu dziennych norm na energię bierze się pod uwagę procesy rozpadu i syntezy zachodzące w organizmie człowieka, podczas których jest wyzwalana lub pobierana energia. Uwzględnia się więc wysokość podstawowej i ponad-podstawowej przemiany materii. Normy na energię zostały ustalone dla poszczególnych grup ludności na poziomie średniego zapotrzebowania grupy. Zróżnicowane są w zależności od płci, należnej masy ciała oraz aktywności fizycznej (mała, umiarkowana, duża). Masa ciała jest ważnym wskaźnikiem: osoby z nadwagą powinny zmniejszać ilość energii dostarczanej z dzienną racją pokarmową, natomiast osoby z niższą niż należna masą ciała – zwiększać.

Dzienna norma na energię wzrasta do ok. 18 roku życia i wynosi dla dziewcząt 2600 kcal/osobę, a dla chłopców 3200 kcal/osobę. Dorośli, gdy już nie wzrasta ich należna masa ciała, wymagają mniej energii, przy czym ilość ta zależy od aktywności fizycznej. I tak np. mężczyźni w wieku 19-25 lat, o dużej aktywności fizycznej wymagają dostarczenia dziennie 3200-3800 kcal/osobę, a więc o ok. 1000 kcal więcej niż przy prowadzeniu mało aktywnego trybu życia (2250-2650 kcal/osobę). Przy dużym wysiłku fizycznym wydatki energetyczne są wyższe.
Kobiety w drugim i trzecim trymestrze ciąży oraz w czasie karmienia wymagają dostarczenia w ciągu doby większej ilości energii (o odpowiednio 300 i 500 kcal).
Ludzie starsi, powyżej 60 lat, wymagają mniej energii niż ludzie dorośli w okresie pełnej aktywności zawodowej.

GDA i normy żywienia

Od jakiegoś czasu na opakowaniach wielu produktów żywnościowych i napojów pojawiły się nowe oznaczenia graficzne dotyczące zawartości energii i składników odżywczych oznaczane skrótem GDA (Guideline Daily Amounts). Oznaczenia GDA, czyli Wskazane Dzienne Spożycie, informują o tym, jakie ilości poszczególnych składników odżywczych znajdują się w danym produkcie. Dodatkowo ilości te są przedstawione również w procentach, które odnoszą się do wartości referencyjnych GDA poszczególnych składników.

Wartości referencyjne GDA są to wartości ustalone w oparciu o zalecenia żywieniowe (czyli normy) dla wartości energetycznej (kcal) i podstawowych składników odżywczych, takich jak: białka, węglowodany ogółem, cukry proste, tłuszcze ogółem, nasycone kwasy tłuszczowe, błonnik pokarmowy oraz sód (równoważnik soli). Dla uproszczenia system znakowania GDA opiera się o wartości referencyjne dla kobiet podawanych jako procent (%) GDA dla przeciętnej zdrowej dorosłej osoby.