W ostatnich latach zaobserwować można bardzo niepokojące zjawisko znacznego wzrostu zachorowań na anoreksję i bulimię wśród nastolatków.

1. Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa) jest to zespół, który rozwija się na podłożu psychogennym i występuje najczęściej u dziewcząt w okresie dorastania. Charakteryzuje się celową utratą wagi wywołaną i/albo podtrzymywaną przez pacjenta. Chorobie towarzyszą niedożywienie o różnym nasileniu i wynikające z tego wtórne zaburzenia endokrynologiczne, metaboliczne i zaburzenie funkcji somatycznych.

2. Obżarstwo patologiczne (bulimia nervosa) jest zespołem charakteryzującym się okresowymi napadami obżarstwa i nadmierną koncentracją na kontroli masy ciała. W przeciwieństwie do osób cierpiących na anoreksję, które w przesadny sposób kontrolują ilość spożywanego jedzenia, bulimicy tracą nad tym panowanie. Bulimikom, podobnie jak anorektykom, zależy na zachowaniu atrakcyjnej sylwetki ciała. Dlatego wielu z nich stosuje różne sposoby pozbywania się nadmiaru spożytego jedzenia, np. środki przeczyszczające czy prowokowanie wymiotów. Przyczyn zachorowań na anoreksję i bulimię jest wiele. Najczęściej mówi się o presji otocznia, które lansuje ideał szczupłej, wręcz chudej kobiety. Mogą to być także własne głęboko ukryte problemy, z którymi nie potrafimy sobie poradzić, np. kłopoty w rodzinie, szkole, brak kontroli nad własnym życiem, a także autodestrukcyjne przekonanie, że niewiele zależy od nas samych. Przyczyn trzeba dopatrywać się również we wczesnym dzieciństwie i wzorcach myślowych pielęgnowanych często. nieświadomie przez całe życie.Złego niewinne początki
Kiedy młoda dziewczyna zaczyna się odchudzać nikogo to nie dziwi. Jeśli jednak chęć odchudzania zaczyna dominować w codziennym życiu, wyznacza wszelkie nasze działania, jesteśmy jej całkowicie podporządkowaniu, to jest to niepokojący sygnał.

Anoreksja charakteryzuje się fałszywą oceną własnego ciała, młode dziewczęta w okresie dojrzewania nie zawsze akceptują swoje kobiece kształty i próbują się odchudzać – najpierw ograniczając kalorie, później jednak zaczynają eliminować kolejne potrawy z jadłospisu.
Wreszcie do życia zaczyna im wystarczać 300 kcal, ale jedzenie pozostaje wciąż w centrum ich zainteresowania. Dziewczęta dotknięte tą chorobą zazwyczaj są bardzo ambitne, posłuszne - uważane za wzorowe córki. Niektórzy psychiatrzy uważają, że jedzenie staje się dla nich jedyną sferą życia, którą mogą same kontrolować. Chore cierpiące na anoreksje nieustannie się głodzą i pomimo znacznego wyniszczenie niektóre nadal są przekonane o własnej nadwadze. Chorzy na anoreksję nie muszą być bardzo chudzi, zaburzenia łaknienia zaczynają się znacznie wcześniej – kiedy osoba posiada normalną masę ciała, ale uważa się za grubą i coraz bardziej zmniejsza przyjmowanie pokarmu.

Kryteria diagnostyczne anoreksji według ICD-10:
1. Waga ciała jest utrzymywana przynajmniej 15% poniżej oczekiwanej (albo wskutek utraty albo nigdy nie osiągnięta), lub BMI (wskaźnik Queteleta) wynosi 17,5 lub mniej. Pacjenci przedpokwitaniowi mogą unikać osiągnięcia oczekiwanego wzrostu wagi w okresie wzrostu
2. Utrata wagi jest prowokowana poprzez unikanie „tuczącego jedzenia”. Może być także obecne jedno lub więcej z następujących zachowań: prowokowanie wymiotów, przeczyszczanie się, nadmierne ćwiczenia fizyczne, używanie substancji zmniejszających apetyt i/lub środków moczopędnych.
3. Obecne jest zaburzone spostrzeganie obrazu ciała w formie specyficznej psychopatologii, poprzez którą strach przed tłustością utrzymuje się jako natrętna idea nadwartościowa i pacjent narzuca sobie sam niski próg wagi.
4. Zaburzenia endokrynologiczne obejmujące oś podwzgórze-przysadka-gonady objawia się u kobiet jako brak miesiączki (amenorrhea), a u mężczyzn jako utrata zainteresowania seksualnego i potencji. Oczywistym wyjątkiem jest utrzymywanie się krwawień z dróg rodnych u anorektycznych kobiet, które otrzymują terapię hormonalną, najczęściej przyjmowaną jako pigułka antykoncepcyjna. Może być także podniesiony poziom hormonu wzrostu, podniesiony poziom kortyzolu, zmiany w obwodowym metabolizmie hormonów tarczycy i nieprawidłowości w wydzielaniu insuliny.
5. Jeżeli początek jest w wieku przedpokwitaniowym to sekwencja zdarzeń pokwitaniowych jest opóźniona lub nawet zatrzymana (zatrzymanie wzrostu, u dziewcząt nie rozwijają się piersi i obecny jest pierwotny brak miesiączki (amenorrhea), u chłopców genitalia pozostają niedojrzałe). Po wyleczeniu pokwitanie często przebiega normalnie, ale miesiączkowanie (menarche) jest opóźnione.

W części przypadków zwykłe odchudzanie przeradza się w jadłowstręt psychiczny po silnym stresie takim, jak:
• Wyprowadzka do internatu lub własnego mieszkania w zbyt młodym wieku;
• Śmierć bliskiej osoby;
• Rozwód i odejście jednego z rodziców;
• Porzucenie przez chłopaka, partnera, rozwód;
• Silne i przedwczesne przeżycia związane z seksem (nie tylko gwałty, czy kazirodztwo);
• Nagłe zwiększenie stopnia rywalizacji i podwyższenie wymagań w szkole, w pracy, czy w towarzystwie rówieśniczym;
• Podjęcie pracy daleko od domu i inne.

Bulimia jest stosunkowo niedawno wyodrębnionym zaburzeniem psychicznym. Jest to prawdopodobnie główny powód, dla którego choroba ta jest mało poznana, i mało osób rozumie na czym ona polega. Podczas poszukiwania w internecie informacji na temat bulimii można znaleźć wszędzie podobne do siebie informacje, typu: ".. to zaburzenie odżywiania polegające na występujących co jakiś czas napadach obżarstwa oraz następujących po nich epizodach wymiotowania, ćwiczeń fizycznych, stosowania leków przeczyszczających" etc. Jednak na bulimię należy spojrzeć zdecydowanie szerzej. Zaburzony stosunek do jedzenia, tycia i odchudzania są tylko objawami choroby, która pochodzi od umysłu. Jedzenie i wszystkie kwestie z nim związane stają się niejako tematem zastępczym dla problemów emocjonalnych skrywanych głęboko wewnątrz.

Ludzie z tym schorzeniem nie mają żadnego poczucia kontroli podczas gdy, jedzą w nadmiarze. Choroba ta rozpoczyna się często w późniejszych nastoletnich latach lub we wczesnej dorosłości. Podobnie jak osoby z anoreksją, osoby z bulimią ujawniają skrajny poziom zamartwiania się względem żywności, wagi ciała i sylwetki. Wielu ludzi z bulimią obżera się i oczyszcza organizm z pożywienia w tajemnicy oraz wciąż utrzymuje normalną wagę ciała. Przez takie działanie, jednostka może często ukrywać chorobę latami. Uczucia wstrętu i wstydu po obżeraniu się są powszechne, podobnie jak uczucia ulgi po oczyszczeniu organizmu z pożywienia. Epizody obżarstwa mogą zdarzać się raz lub dwa razy w tygodniu oraz nie rzadziej niż klika razy dziennie. Mogą być powodowane depresją, nudą, złością, gniewem. u. Obżarstwo powoduje, że w organizmie zmniejsza się ilość potasu, co może uszkodzić mięsień sercowy oraz zwiększyć ryzyko wystąpienia zawału serca. Częste wymiotowanie może doprowadzić do zaognienia przełyku i uszkodzenia zębów. Jeszcze jednym problemem spowodowanym bulimią są blizny na opuszkach palców spowodowane ich wpychaniem do gardła, by spowodować wymioty, zmiany cykli menstruacyjnych i zanik popędu seksualnego. Ludzie cierpiący na tą chorobę mogą wykazywać kłopoty w radzeniu sobie i kontrolowaniu impulsów, stresów, niepokoju. Mogą także ujawniać depresję, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (choroba, w której występują niepożądane myśli oraz zachowania, od których powtarzania nie można się powstrzymać) oraz inne choroby umysłowe. Problemy z alkoholem i narkotykami są także powszechne, u osób z bulimią.

Kryteria diagnostyczne bulimii według ICD-10:
1. stałe zaabsorbowanie jedzeniem i niepowstrzymane pragnienie lub poczucie przymusu jedzenia;
2. nawracające epizody przejadania się, polegające na pochłanianiu olbrzymich ilości jedzenia w krótkich odstępach (co najmniej 2 razy tygodniowo w ciągu trzech miesięcy);
3. przeciwdziałanie przybieraniu na wadze; pacjentka stosuje w tym celu co najmniej jedną z następujących metod: prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, okresowe głodówki, przyjmowanie leków tłumiących łaknienie, preparatów tarczycy lub środków moczopędnych; chora ze współistniejącą cukrzycą może zaniechać przyjmowania insuliny;
4. chorobliwa obawa przed otyłością; chora określa nieprzekraczalne granice masy ciała, znacznie poniżej przedchorobowej czy optymalnej według lekarza; często, choć nie zawsze, w przeszłości miał miejsce epizod jadłowstrętu psychicznego, okres dzielący te dwa zaburzenia wynosi od kilku miesięcy do wielu lat; poprzedzający epizod jadłowstrętu był pełnoobjawowy lub przebiegł w łagodny sposób, z umiarkowanym spadkiem masy ciała i/lub przejściowym zatrzymaniem miesiączek.

Czego unikać, aby nasze dziecko nie popadło w anoreksję?
Anoreksja jest chorobą, która nie jest związana jedynie z jedzeniem. Na jej pojawienie się wpływ mają nie tylko wszechobecne media promujące jedynie szczupłe sylwetki, czy koleżanki z podwórka o znacznie szczuplejszych taliach. Anoreksja to również walka o własne ja, brak pewności siebie i trudności z kontrolą w rodzinnym domu.
To więc to, czy lekko otyła nastolatka, chcąc się odchudzać skończy pod kroplówką na Oiomie, czy też po zmieszczeniu się w rozmiar 38 lub 40 zaprzestanie odchudzania zależy również od rodziców. A rodzice mogą zaszkodzić również tym, co mówią do swoich dzieci – nie zdając sobie sprawy z konsekwencji i tego jak zranić mogą własne dziecko nieprzemyślanymi komentarzami.

Unikajmy stwierdzeń typu:

„Jesteś po prostu grubokoścista. Twoja siostra ma szczupłe kości i dlatego jest taka różnica.” -  komentarze oparte na porównaniu dziecka do innych nie działa stymulująco tylko stresogennie. Kiedy anoreksja już trwa i dziecko znów jest porównywane (tym razem że jest zbyt chude) jadłowstręt dodatkowo się nasila.
„Może ta nowa dieta Ci pomoże” - odchudzanie nie może stać się dla dziecka sensem życia!
„Z taką wagą możesz trenować zapasy lub judo” - Rodzice chcąc znaleźć dziecku zajęcie i dbać o jego rozwój, mają tendencję do dopasowywania form spędzania wolnego czasu do wyglądu dziecka. Szczupła dziewczynka może trenować pływanie, tańce, gimnastykę. Otyła – judo lub podnoszenie ciężarów. I choć 90% 7 latek rozpoczynających zajęcia z baletu nie zostanie primaballerinami, to otyła dziewczynka nawet nie będzie mogła spróbować.
„Też nienawidziłam swego ciała kiedy była w Twoim wieku” - Mówiąc to rodzić zakłada, że dziecko nie lubi siebie. Nawet więc jeśli dziecko nie miało psychologicznych problemów z nadwagą, po kilkukrotnym usłyszeniu takiej wypowiedzi zacznie nienawidzić siebie i swojego ciała.

Podstawowym zadaniem w leczeniu jadłowstrętu psychicznego jest uzyskanie możliwie szybkiego przyrostu masy ciała, gdyż jak już wcześniej wspomniano, wyniszczenie organizmu leży u podłoża wielu zaburzeń towarzyszących chorobie. Początkowo zakłada się pożądany przyrost masy ciała około 200g dziennie (około 1,5 kg tygodniowo). Na początku leczenia konieczne jest zwykle żywienie przy pomocy kroplówek lub przy pomocy sondy. Bardzo ważnym elementem w leczeniu zaburzeń przyjmowania pokarmów (zarówno anoreksji nerwowej jak i bulimii) jest psychoterapia zarówno indywidualna jak i rodzinna. Leki mają znaczenie pomocnicze. Leczenie jadłowstrętu psychicznego jest trudne, długotrwałe i nie zawsze kończy się powodzeniem. Rokowanie jest lepsze jeśli choroba ujawniła się przed zakończeniem okresu pokwitania (11-16 rok życia) czas trwania jest krótki a stopień wyniszczenia mierny (15-20% niedoboru w stosunku do wagi należnej). Dlatego też tak ważne jest możliwie najwcześniejsze rozpoczęcie leczenia i prowadzenie go w bardzo dobrze przygotowanym ośrodku klinicznym.

Bibliografia:
1.Garstka Tomasz: Co trzeba wiedzieć o zaburzeniach jedzenia u dzieci i młodzieży? Anoreksja i bulimia. W: Poradnik wychowawcy. Red. Małgorzata Pomianowska. Warszawa: Raabe, 2000 [sierpień 2002] J 1.2 s. 1- 22.
2.Pawlak Agnieszka: Jak sobie radzić z anoreksją? : Projekty scenariuszy dramowych w pracy biblioteki. "Biblioteka w szkole" 2002 nr 10 s. 6- 7.
3.Światowa Organizacja Zdrowia “Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesiąta. (ICD 10).” Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne “Vesalius” Kraków 1994; tom 1; str. 333
4.Namysłowska I; Paszkiewicz E; Siewierska A: Gdy odchudzanie jest chorobą. Anoreksja i bulimia. Warszawa 2000: W.A.B.
5.Rajewski A; Talarczyk-Więckowska: Poziom intelektu, aspiracji i samoakceptacji u chorych z restrykcyjną i bulimiczną postacią jadłowstrętu psychicznego. Psychiatria Polska 1996: XXX; 5: 811-820
6.Rumiński Stanisław: Jadłowstręt psychiczny (Anorexia Nerwosa) : Opis przypadku dziewczynki w wieku szkolnym. "Lider" 1997 nr 6 s. 9.


Anita Wicherska