Składnikami odżywczymi nazywamy substancje, które są niezbędne dla życia, prawidłowego wzrostu i rozwoju oraz dla zapewnienia dobrego zdrowia. Są one zawarte w pożywieniu. Po spożyciu i trawieniu pokarmów w przewodzie pokarmowym, składniki odżywcze mogą być wchłonięte i poddane metabolizmowi organizmu. Każdy ze składników odżywczych pełni określoną rolę, której nie jest w stanie spełnić inny składnik. Dieta mająca niedobory poszczególnych składników odżywczych prowadzi, z czasem, do niezaspokojenia potrzeb ustroju i naruszenia jego rezerw. Efektem tego stanu jest nadmierny rozpad tkanek, postępujące wyniszczenie, niedobory witamin lub minerałów – a w skrajnych przypadkach - zgon.

Do składników odżywczych zaliczamy białka, tłuszcze i węglowodany. Wszystkie te składniki dostarczają do organizmu energii i są niezbędne do życia. Bardzo istotne jest zachowanie odpowiednich proporcji poszczególnych składników odżywczych w diecie. Głównym źródłem energii są węglowodany i tłuszcze. Jeden gram tłuszczu dostarcza dwukrotnie więcej energii w porównaniu do węglowodanów lub białek. Aby właściwie spełniać swoje funkcje, organizm potrzebuje określonej ilości kalorii. Jeżeli spożywa się zbyt mało kalorii, organizm uzyska ich niezbędną ilość z metabolizmu zapasów tłuszczu lub białek własnych mięśni, co na dłuższą metę prowadzi do wyniszczenia. Jeżeli spożywa się zbyt wiele kalorii - zwiększają się nasze zapasy tłuszczu i niepotrzebnie przybywamy na wadze. Pamiętajmy! Odpowiednia ilość kalorii musi być spożywana każdego dnia, by chronić organizm przed zmniejszaniem lub zwiększaniem masy ciała.

Białka
Białko jest podstawowym składnikiem budulcowym. Wchodzi w skład kości, mięśni, zębów, włosów, tkanek. Buduje również hormony i przeciwciała pełniąc funkcje regulujące. Białko dostarcza energii w ilości 4 kcal z 1 grama. Ważne jest źródło pochodzenia białek.
Dzielimy je na zwierzęce i roślinne a proporcja między białkami powinna wynosić 1:1. Wszystkie białka zbudowane są z aminokwasów, które niczym cegiełki w murze tworzą skomplikowaną strukturę łańcucha białkowego. W przyrodzie wyróżniamy ok. 20 różnych aminokwasów, z czego 8 organizm człowieka nie jest w stanie sam syntetyzować (a zatem muszą one być dostarczane z pożywieniem).

Białka zwierzęce są białkami pełnowartościowymi, co oznacza, że zawierają w swojej budowie wszystkie aminokwasy.

Białka roślinne są niepełnowartościowe, gdyż w ich budowie brakuje jednego bądź więcej aminokwasów egzogennych. Dlatego ważne jest umiejętne łączenie ze sobą różnych produktów, tak by zapewnić odpowiednią jakość białka. Najlepiej, by w konstruowaniu jadłospisu uczestniczył specjalista. Dzienna podaż białka w diecie zarówno dorosłych, jak i dzieci, powinna wynosić ok. 12% dziennego zapotrzebowania energetycznego.

Główne źródło białka:
białe mięso (kurczak, indyk),
ryby,
produkty mleczne (jogurt, mleko, ser),
warzywa strączkowe (fasola, groch),
soja (ma najwyższą zawartość białka).

Tłuszcze
Tłuszcze pełnią w organizmie funkcje zapasowe, energetyczne (tylko w przypadku ujemnego bilansu energetycznego), oraz regulacyjne. Tłuszcz, podobnie jak białko, dzielimy na zwierzęcy i roślinny. Różnią się one od siebie rodzajem kwasów tłuszczowych je budujących. Tłuszcze zwierzęce charakteryzują się obecnością nasyconych kwasów tłuszczowych (wyjątek stanowią ryby), natomiast roślinne - jednonienasyconych oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Kaloryczność tłuszczy jest wysoka - jeden gram tłuszczu dostarcza 9 kcal. Dzienna podaż tłuszczy w diecie osoby dorosłej nie powinna być wyższa niż 30% dobowego zapotrzebowania energetycznego.

Tłuszcze dzielimy na:
1.nasycone
2.nienasycone:
jednonienasycone
wielonienasycone

Tłuszcze nasycone, są szkodliwe dla naszego organizmu, dlatego powinny stanowić maksymalnie 10% konsumowanych kalorii. Głównym ich źródłem są pełnotłuste produkty mleczne (ser, lody, śmietana), oleje, produkty pochodzenia zwierzęcego, mięso (wołowina, wieprzowina, szynka, kiełbasa) i oleje (palmowy, kokosowy, lniany).
Tłuszcze nienasycone, to ten „dobry” rodzaj tłuszczów, ale mimo wszystko nie można przekraczać ich dziennego zapotrzebowania. Dzielimy je na jednonienasycone (oliwa z oliwek, olej rzepakowy) i wielonienasycone (olej kukurydziany, sojowy i słonecznikowy).

Węglowodany
Węglowodany pełnią funkcje energetyczne. Dzielimy je na proste (występujące w owocach, słodyczach, sokach, miodzie) oraz złożone (warzywa, produkty zbożowe). Dla organizmu korzystniejsze jest spożywanie węglowodanów złożonych, które przed wchłonięciem muszą być najpierw strawione do węglowodanów prostych, a więc energia z nich uwalniana jest powoli. Tymczasem węglowodany proste wchłaniają się szybko powodując szybkie uwalnianie energii. Dieta zarówno dzieci jak i osób dorosłych powinna opierać się zatem na węglowodanach złożonych. Mimo to jednak powinniśmy w niej uwzględniać owoce będące doskonałym źródłem witamin i składników mineralnych. Węglowodany dostarczają energii w ilości 4 kcal z jednego grama. Podaż węglowodanów w diecie ustala się po ustaleniu podaży pozostałych składników odżywczych.

Źródła węglowodanów złożonych:
produkty pełnoziarniste: brązowy ryż, jęczmień,
warzywa,
suszony groszek, fasola,
świeże i suszone owoce,
ziemniaki,
dynia,
makarony.
Podczas planowania każdej diety powinnyśmy przede wszystkim określić procentowy udział trzech podstawowych źródeł energii: węglowodanów, tłuszczu i białka.